Koop je ook weleens die prachtige exotische planten of dieren voor je tuin, aquarium of vijver? Maar weet je dat uitheemse planten, dieren of micro-organismen (bv. schimmels) gevaarlijk kunnen zijn? Soms komen die soorten, al dan niet per ongeluk, in de natuur terecht waar ze ecologische schade aan de inheemse biodiversiteit kunnen veroorzaken.

Exoot?

Een exoot of alien is een uitheemse soort die door menselijk handelen zoals transport, infrastructuur of handel al dan niet bewust, in een gebied terecht is gekomen waar het oorspronkelijk niet voorkwam. België telt op dit moment ongeveer 36.000 inheemse soorten en 2500 exoten. Niet zo’n groot probleem dus, zou je denken. Tot we kijken naar de planten: er zijn op dit moment meer exotische planten (ca. 2000 soorten) dan inheemse planten (ca. 1400 soorten).

Het is een feit dat er in onze streken meer en meer uitheemse soorten voorkomen, een trend die voornamelijk zichtbaar is in aquatische ecosystemen. Op dit moment zijn er 400 aquatische en semi-aquatische exotische planten in de handel in Europa. Deze soorten worden voornamelijk ingevoerd voor verkoop, kweek of teelt omdat ze mooi zijn of snel groeien. Wist je dat België, na Italië, Frankrijk en Duitsland, met 26 exoten het meest exotische waterplanten telt?

Exotische planten in België

Inheemse planten in België

Gelukkig toont slechts een aantal exoten invasief gedrag omdat de meeste exoten niet aangepast zijn om te overleven in onze natuur. Beeld je maar eens een tropische kamerplant op een Vlaamse wegberm in. Wanneer een exoot zich explosief vermenigvuldigt en een bedreiging vormt voor de inheemse biodiversiteit of de volksgezondheid of grote economische schade veroorzaakt, spreken we van een invasieve exoot. Voorbeelden hiervan zijn de grote waternavel (foto links), de zebramossel en de Canadese gans of denk maar eens aan de roodwangschildpad die je vroeger op de plaatselijke kermis kon winnen.

Het is niet zo zeer de aanwezigheid van exoten op zich, maar wel de impact die ze hebben op onze inheemse biodiversiteit die belangrijk is.  Het is dus belangrijk om het onderzoek naar het bereik van de impact van exoten uit te breiden – ook vanuit een conservatie en beheer standpunt.

De impact van invasieve waterplanten in België

Onderzoek in Belgische vijvers toonde aan dat de aanwezigheid van invasieve exoten niet veel goeds betekenen voor de inheemse planten. De invasieve exoten vermeerderen zich zo massaal dat ze daarbij andere inheemse soorten wegconcurreren.  De impact van deze invasieve exoten is niet alleen merkbaar bij planten: ook insecten(-larven), wormen en andere macroinvertebraten hebben het moeilijk. Wanneer de exoten in het najaar afsterven, vormen ze namelijk een dikke zwarte laag op de bodem die niet geschikt is voor kolonisatie van die kleine diertjes.
Talrijke waterplanten reproduceren  zich vooral vegetatief. Dat wil zeggen dat een afgebroken stukje plant kan uitgroeien tot een nieuwe plant. Sommige waterplanten hebben geen aantrekkelijke bloemen of ze hebben geen bestuivers nodig voor hun voortplanting. Hierdoor worden ze minder onderzocht in deze context. De Waterteunisbloem of de Ludwigia grandiflora (foto links) is een invasieve exoot die een enorme hoeveelheid aan bloemen produceert en heel aantrekkelijk is voor verschillende insecten. De Waterteunisbloem weet zich in onze vijvers niet alleen te integreren, ze krijgt ook het meeste bestuivers op bezoek.

Met andere woorden, de insecten prefereren de exoot over de inheemse planten omwille van de grote hoeveelheid bloemen.  Dat hoeft zeker niet altijd slecht nieuws te zijn: zo zorgt de aanwezigheid van de Waterteunisbloem voor meer bezoekjes bij haar buren, zoals de inheemse grote kattenstaart (Lythrum salicaria) (foto rechts). Hoewel de meeste exoten een negatieve impact hebben op biodiversiteit, is het dus soms geen ‘kommer en kwel’ verhaal.

__________________________________________________________________

“Invasieve exoten trekken zich niets aan van landsgrenzen. Het heeft dus weinig zin dat één lidstaat een doorgedreven bestrijding doorvoert van een bepaalde exoot als de buurlanden dit niet doen.“

__________________________________________________________________

De Europese ‘Black List’

Invasieve exoten trekken zich niets aan van landsgrenzen. Het heeft dus weinig zin dat één lidstaat een doorgedreven bestrijding doorvoert van een bepaalde exoot als de buurlanden dit niet doen. Daarom is recent de Europese verordening invasieve exoten van kracht gegaan. Die verordening is gericht op preventie (voorkomen is beter dan genezen), snel opsporen van soorten die nog niet wijd verspreid zijn en ingrijpen. Ook het beheren en terugdringen van gevestigde populaties is één van de doeleinden. Met andere woorden de overheid moet er alles aan doen om exoten zo snel mogelijk te verwijderen.

Begin 2016 werd dan een eerste Europese ‘black list’ van invasieve exoten opgesteld. Deze soorten mogen niet verhandeld, gehouden, getransporteerd of gekweekt worden. Onmiddellijk kwam er dan een reactie van siertelers in het nieuws met de vraag om bepaalde planten weer van de lijst te halen omwille van de belangrijke economische waarde. Een straatje zonder einde dus…

Wat kan je zelf doen?

Er zijn een aantal eenvoudige acties die je zelf kan doen om de verspreiding van exoten te voorkomen zoals enkel inheemse planten of dieren te kopen, geen planten in de vrije natuur te dumpen en te zorgen dat exoten niet kunnen ‘ontsnappen’ uit je vijver of tuin.