Het citizen-scienceproject ‘CurieuzeNeuzen’ wil de luchtkwaliteit in de stad Antwerpen nauwkeurig in kaart brengen. Minstens 1.000 stadsbewoners draaien mee als volwaardige ‘burger-onderzoekers’ door meetsensoren op te hangen aan hun raam. Het is een Europese primeur dat deze metingen op zo’n grote schaal uitgevoerd worden. Het project wordt wetenschappelijk begeleid door onderzoekers aan de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen.
Wetenschappelijk onderzoek aan het slaapkamerraam
Geef toe: “CurieuzeNeuzen aan het slaapkamerraam”, als wetenschappelijk project klinkt het een tikkeltje ondeugend. En toch is dat ongeveer wat er zal gebeuren tijdens het CurieuzeNeuzen experiment, een citizen-scienceproject, waarbij de bevolking actief betrokken wordt bij wetenschappelijk onderzoek. Maar eerder dan te peilen naar bedgeheimen, is het project geïnteresseerd in de lucht die door het slaapkamerraam naar binnen stroomt.
Aan 1.000 inwoners, gezinnen, verenigingen, scholen of bedrijven wordt de kans geboden om de luchtkwaliteit te meten aan de straatkant van hun woning of appartement. Een eenvoudige meetopstelling wordt via een makelaarsbord aan de buitenkant van het (slaapkamer)raam bevestigd. Sensoren zullen gedurende de hele maand mei nauwkeurig de concentratie van het stikstofdioxide (NO2) in de omgevingslucht meten. Daarnaast wordt ook het fijn stof gemeten dat zich afzet op het makelaarsbord. Zowel stikstofdioxide als fijn stof zijn belangrijke indicatoren voor luchtverontreiniging veroorzaakt door het verkeer.
Canyons en luchtkwaliteit in een grootstad
Tijdens het CurieuzeNeuzen project worden data verzameld, die gebruikt zullen worden in een wetenschappelijke publicatie over buurt-tot-buurtvariatie in stedelijke luchtkwaliteit. Binnen dezelfde stad zijn er tussen wijken en straten grote verschillen in luchtkwaliteit, maar de bestaande studies geven daar weinig inzicht in. Vooral de concentraties van verkeersgerelateerde stoffen kunnen zeer sterk variëren door het zogenaamde ‘street canyon’-effect. In een drukke straat blijven de vervuilende stoffen langer hangen en is de luchtkwaliteit slechter, terwijl iets verder, nabij parken of in meer open bebouwing, ze opmerkelijk beter is. CurieuzeNeuzen wil die buurt-tot-buurtvariatie in een grote stad gedetailleerd in kaart brengen.
“CurieuzeNeuzen maakt de mensen bewust van het belang van een gezonde leefomgeving in de stad, en dus ook van het belang van maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren.”
– prof. Filip Meysman
‘Een ander belangrijk aspect van citizen science is sensibilisering’, zegt prof. Filip Meysman, die vanuit het departement Chemie van de VUB het project begeleidt. ‘Een citizen-scienceproject leidt altijd tot een grote betrokkenheid bij de deelnemers. CurieuzeNeuzen maakt de mensen bewust van het belang van een gezonde leefomgeving in de stad, en dus ook van het belang van maatregelen om de luchtkwaliteit te verbeteren.’
In het voorjaar van 2014 was Antwerpen al in de ban van het AIRbezen-project, waarbij inwoners een aardbeienplantje op de vensterbank plaatsten. De afzetting van fijn stof op de bladeren van de aardbeiplanten werd geanalyseerd en dat leverde een gedetailleerd inzicht in de ruimtelijke spreiding van verkeersgerelateerd fijn stof in de stad Antwerpen. Het CurieuzeNeuzen gaat nu een stap verder en bouwt daarbij op de kennis en ervaring die werd opgedaan tijdens AIRbezen. Het is de eerste keer in Europa dat op een dergelijk grote schaal een citizen-scienceproject wordt uitgerold waarbij zowel NO2 als fijn stof metingen gebeuren.
Antwerpen: hotspot van verkeersemissies
En het is niet toevallig dat dit net in Antwerpen gebeurt. Antwerpen is een hotspot voor hoge NO2 en fijn stof concentraties, onder meer omdat de Antwerpse ring de buitenwijken van de stad doorkruist. Anderzijds staan in Antwerpen ook initiatieven op stapel om de luchtkwaliteit in de binnenstad te verbeteren. Sommige maatregelen, zoals de lage-emissiezone, staan al op het programma. Vanaf 1 februari 2017 zullen de meest vervuilende auto’s geweerd worden uit de Antwerpse binnenstad. Andere maatregelen, zoals het voorstel van Ringland om de ring te reorganiseren en te overkappen, liggen momenteel op de tekentafel, en worden hopelijk zo snel mogelijk doorgevoerd.
CurieuzeNeuzen wil een ‘nulmeting’ uitvoeren en de situatie in kaart brengen zoals ze nu is – nog voor maatregelen zoals de lage-emissiezone en Ringland, doorgevoerd worden. Door nu metingen te doen, en vervolgens opnieuw na de invoering van de maatregelen, kan men becijferen wat het effect daarvan is op de stedelijke luchtkwaliteit.
Meten is weten
Het CurieuzeNeuzen-project meet stikstofdioxide (NO2) in de lucht door twee zogenaamde Palmes-diffusiebuisjes die een laagje gel bevatten dat NO2 uit de lucht absorbeert. Op elk meetpunt hangen vier weken lang twee buisjes in de buitenlucht. Stikstofdioxide is een belangrijke verkeersgerelateerde vervuilingsstof die effecten heeft op het milieu (vorming van smog en zure regen) en de gezondheid (irritatie van de luchtwegen, verergering van astma of chronische bronchitis).
Na vier weken gaan de buisjes naar het labo waar de stikstofdioxideconcentratie wordt bepaald. Gedurende het 4-weken-durende experiment zet zich ook fijn stof af op het V-bord van de meetopstelling. Dat wordt zorgvuldig afgeveegd met een reinigingsdoekje en geanalyseerd in het lab, door het aantal magnetiseerbare partikels op het doekje te bepalen (net als bij het AIRbezen project).
Wie organiseert het project?
De Ringland Academie is een groep van geëngageerde burgers en experts die het voorstel van de vzw Ringgenootschap tot reorganisatie en overkapping van de Antwerpse ring ondersteunen via wetenschappelijk advies en onderzoek. Binnen de Ringland Academie is een vrijwilligersgroep actief die het citizen-scienceproject CurieuzeNeuzen organiseert.
Voor vragen over de wetenschappelijke begeleiding van het project kan je terecht bij volgende aanspreekpunten:
Prof. dr. ir. Filip Meysman, specialist milieuchemie binnen het Departement Analytische Milieu en Geochemie van de Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Prof. dr. ir. Roeland Samson, specialist luchtverontreiniging binnen het Laboratorium voor Milieu en Stedelijke Ecologie, Universiteit Antwerpen (UA)
