Oeps, dacht je dat er een typo stond in de titel? Jaartallen voorafgegaan door een nul zijn zo bedoeld. Deze onconventionele schrijfwijze is een gewoonte van de Long Now Foundation. De bedenkers ervan leggen het zo uit: “The Long Now Foundation uses five-digit dates, the extra zero is to solve the deca-millennium bug which will come into effect in about 8.000 years.” Het is een grap, maar ook weer niet. Voor de Long Now Foundation gaat het om verantwoordelijkheid over eeuwen heen, zelfs tot 10.000 jaar en de nul voor het jaartal herinnert aan die lange termijn. Ook aan de Erasmushogeschool Brussel denken we op lange termijn, want begin dit academiejaar opende het kenniscentrum Applied Futures Research – Open Time (roepnaam Open Time) dat zich buigt over toekomstonderzoek.
Voorstellingen van de toekomst
Omdat we de toekomst niet kúnnen kennen, wordt in toekomstonderzoek met voorstellingen van de toekomst gewerkt, we zeggen ook wel toekomstbeelden. We nemen aan dat die toekomstbeelden het heden oriënteren. Daarom is het nuttig ze te begrijpen, onderzoeken, expliciet te maken en nieuwe toekomstbeelden uit te werken. Dat is de rol van toekomstonderzoek. Toegepast toekomstonderzoek maakt toekomstbeelden bovendien in de praktijk inzetbaar en bruikbaar. Het gaat er dan niet om of die voorstellingen later al dan niet met de werkelijkheid blijken overeen te stemmen.
Sommige aspecten van de toekomst, zoals de beweging van hemellichamen, zijn zo voorspelbaar dat ze in wiskundige modellen weergegeven kunnen worden maar andere fysische verschijnselen maken deel uit van complexe systemen en zijn daarom ‘contingent’ (voorwaardelijk) of ‘stochastisch’ (willekeurig binnen bepaalde grenzen). De meeste toekomstige gebeurtenissen zijn dan ook onvoorspelbaar, in het bijzonder met betrekking tot mens en maatschappij. Toekomstonderzoekers stellen dan ook dat er niet slechts één enkele toekomst mogelijk is en spreken over FutureS of toekomstEN.
Analyse, rollenspelen en gaming
Toekomstonderzoek werkt met beelden (concepten en metaforen, maar ook letterlijk plaatjes), scenario’s en verhalen zodat voorstellingen van de toekomst niet abstract blijven. Het is een discipline die niet louter op observatie en analyse gestoeld is, ook verbeelding heeft een plaats. Methoden die op rollenspelen, design, fictie en gaming geïnspireerd zijn spelen hier direct op in. Open Time onderstreept het belang van verbeelding voor toekomstonderzoek.
__________________________________________________________________
” Het is verrassend hoeveel toekomstmogelijkheden je op korte tijd kan bedenken met een eenvoudig hulpmiddel. “
__________________________________________________________________
Tijdens de studiedag waarmee Open Time het nieuwe academiejaar van start ging, hielden we dan ook enkele korte workshops hierrond. Om het met één van de deelnemers’ woorden te zeggen: “Het is verrassend hoeveel toekomstmogelijkheden je op korte tijd kan bedenken met een eenvoudig hulpmiddel”. Met Open Time willen we dit soort hulpmiddelen ter beschikking stellen van studenten, docenten van de hogeschool en professionals uit de werkvelden van de betrokken opleidingen Toerisme & Recreatiemanagement, Communicatiemanangement en Idea & Innovatie management. We zullen de toepasselijkheid van vragen over de toekomst en de toepasbaarheid van de methoden van toekomstonderzoek onder de loep nemen.
Een ander uitgangspunt is dat we open vragen stellen en dat we de toekomst als open beschouwen. Zoals Wendel Bell (1992) het zo krachtig uitdrukt: “Er bestaan geen feiten over de toekomst.” Dit heeft zo zijn consequenties voor de studie van de toekomst. Er moet rekening gehouden worden met voorwaardelijkheid, onzekerheid, beperkte kenbaarheid. Er is niet slechts één enkele voorspelbare toekomst, maar vele toekomstmogelijkheden.
__________________________________________________________________
” Er bestaan geen feiten over de toekomst. “
__________________________________________________________________
Verder geven we er ons rekenschap van dat het goed is voor je vooruit kijkt ook even achteruit te blikken naar wat vooraf ging, naar wat ooit was, om zo beter na te denken over wat ooit kan zijn. Toekomstonderzoek is geen vak dat pas ontstond met de informatiemaatschappij, het is niet zo maar een recente hype, maar een manier om de wereld, de maatschappij, een organisatie, een gemeenschap, een thema of een markt in te schatten en te zien. Filosofen, politicologen, historici, sociologen, theologen, oorlogsvoerders, strategen, uitvinders, vertellers, kunstenaars en fantasten houden zich al sinds mensenheugenis met de toekomst bezig. H.G. Wells schreef al over anticipatie toen de vorige eeuw nog maar net begonnen was. Hij stelde later, in de jaren dertig, een “science of the future” voor en pleitte voor ‘Professors of Foresight’ en Foresight departementen. Meer dan 100 jaar later is de Erasmushogeschool éen van de weinige instellingen voor hoger onderwijs die in hier op in gaan.
Open time: praktijkgericht toekomstonderzoek aan de Erasmushogeschool Brussel
Met Open Time kijken we voorbij “het verlengde nu”. De toekomst is geen tijdstip, geen specifiek moment. Om de toekomst van vrije tijd, toerisme, recreatie, communicatie, innovatie of elk ander specifiek toepassingsgebied te bespreken, moet eerst een geschikte tijdshorizon worden bepaald. Wij kiezen voor elke case study en voor elke vraag de meest toepasselijke tijdshorizon, maar we gaan er vanuit dat die altijd meer dan vijf jaar zal zijn. Dat is de termijn van beleidsplannen, politieke mandaten of een opleiding tot handelsingenieur en onze tijdshorizon moet daar voorbij reiken.
Structureel praktijkgericht toekomstonderzoek in het hoger onderwijs is nieuw in Vlaanderen of Brussel én binnen de Erasmushogeschool Brussel. De studenten krijgen er een reeks onderzoeksmethoden en -technieken bij die hun onderzoekende houding moeten aansterken en die een creatieve en kritische instelling vergen. De partners uit het werkveld krijgen dan weer evenveel nieuwe vragen als antwoorden aangereikt. Gelukkig passen dit soort complexe combinaties goed bij de benaderingen van toekomstonderzoekers die gesteld zijn op de onzekerheid die samengaat met het herkennen van een waaier van mogelijkheden.
Dan zijn er de opleidingen die in het kenniscentrum investeren, maar nog moeten ontdekken wat ze daarvoor terug zullen krijgen en het departement Management, Media en Maatschappij dat er een heel nieuwe woordenschat bij krijgt. Verder is het voor ons zaak om een sceptische houding tegenover kristallen bollen futurologie te combineren met enthousiasme voor een nieuw onderzoeksdomein voor de hogeschool.
Tot slot nog even meegeven dat om je de toekomst voor te stellen, het niet perse hoeft enkel te denken aan wat nieuw is. Wat al lang de tijd doorstaat, zal dat waarschijnlijk nog lang doen, wat jong is, is nog kwetsbaar. Daar denken wij aan bij de opstart van dit nieuwe kenniscentrum en dus kunnen we ook als toekomstonderzoekers enkel reikhalzend uitkijken naar het vervolg van ons verhaal en hopen dat Open Time voldoende aanpassingsvermogen en veerkracht zal hebben om in een wereld van verandering een lang leven tegemoet te gaan.
