Eind juni raakte bekend dat twee VUB-onderzoekers een Fundamenteel Klinisch Mandaat kregen van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO). Daarmee verleent het FWO financiële steun aan een ziekenhuis om artsen tijd en ruimte te geven voor innovatief wetenschappelijk onderzoek. Willem Staels is zo’n onderzoeker. Dankzij zijn mandaat kan hij sinds 1 oktober zijn werk als kinderendocrinoloog in het UZ Brussel combineren met de studie van bètacellen. Deze kleine rakkers maken insuline aan in je alvleesklier en spelen daarom een cruciale rol in de behandeling van diabetes.
Willem Staels
Willem Staels studeerde in 2018 af als kinderarts en trok daarna verder naar Parijs. Nu werkt hij in het UZ Brussel op de afdeling pediatrische endocrinologie.
De beste film die ik ooit gezien heb: Wilde Aardbeien van Ingmar Bergman
Het beste boek dat ik ooit gelezen heb: De ontdekking van het langzame leven van Sten Nadolny
(Onverwachte) hobby’s of talenten? Circustechnieken met mijn oudste zoontje bij Circus Zonder Handen
Wat (of wie) heeft jou geïnspireerd om wetenschapper te worden?
Aan het einde van mijn studies geneeskunde heb ik drie maanden stage gelopen in het Kenya Medical Research Center in Kilifi. De zoektocht naar een vaccin tegen malaria was toen volop aan de gang. De interactie tussen artsen en onderzoekers inspireerde mij, net als de lezingen die het instituut organiseerde en de mensen die er werkten. Toen ik terugkwam naar Gent ben ik met mijn opleiding pediatrie gestart. Van in het begin was ik overtuigd dat ik later aan een universiteit aan de slag zou gaan en het werk als arts zou combineren met onderzoek. De stap naar het fundamenteel onderzoek en de moleculaire biologie is wellicht geïnspireerd door mijn schoonbroer, die een gelijkaardig parcours aflegde. Toen ik nadacht over mogelijke doctoraatsprojecten, zei hij: “onderzoek doen helpt mij om een betere arts te zijn.” Die lijn ben ik gevolgd en intussen deel ik dezelfde overtuiging: de inzichten die het basisonderzoek me geven, maken van mij een betere kinderarts. Maar andersom komt ook het behandelen van kinderen met diabetes mijn onderzoek ten goede, zowel wat betreft mijn drive als mijn inspiratie.
Hoe zou je je onderzoek aan je bomma/bompa uitleggen?
Ik doe onderzoek naar behandelingen om mensen met type 1 diabetes te genezen. Type 1 diabetes is een ziekte waarbij de hoeveelheid suiker in het bloed te hoog is. Dit komt omdat er een tekort ontstaat aan insuline – een hormoon dat de cellen in ons lichaam helpt om suiker vanuit het bloed op te nemen en te gebruiken als energiebron. Insuline wordt aangemaakt door de bètacellen in de alvleesklier, maar bij mensen met type 1 diabetes werden deze bètacellen aangevallen en gedood door het eigen afweersysteem.
Momenteel behandelen we type 1 diabetes via inspuitingen met insuline. Zo kunnen mensen met diabetes blijven leven, maar ze moeten wel dag in dag uit met hun ziekte bezig zijn – voor en na elke maaltijd moeten ze hun suikerspiegel meten en ze moeten de insuline zelf inspuiten. Als je deze mensen met type 1 diabetes nieuwe bètacellen geeft, zouden deze cellen opnieuw hun suikerspiegel kunnen regelen en zouden deze patiënten echt genezen. Daarvoor moet je dus werkzame bètacellen kunnen maken. In mijn onderzoek bekijk ik hoe bètacellen ijzer gebruiken om goed te werken. Zo kunnen we hopelijk beter werkende bètacellen maken om patiënten met type 1 diabetes definitief te genezen.
Wat vind jijzelf het interessantst aan het project?
Dat de basis ligt in het fundamenteel onderzoek, waarbij je de mechanismen probeert te begrijpen die tot een ziekte leiden. Zo bestudeer ik dus de biologie van de bètacel en hoe die ijzer gebruikt om goed te kunnen werken. Tegelijkertijd heeft dit onderzoek als doel een grote impact te hebben op de klinische praktijk, als we erin zouden slagen dankzij de resultaten betere bètacellen te maken. Het is dus basisonderzoek met groot ‘translationeel’ potentieel, wat wil zeggen dat er een praktische toepassing mogelijk is.
Wat drijft je ’s morgens uit je bed?
Meestal zijn dat de kinderen …
Daarnaast is de dagelijkse drijfveer variabel. Als ik gestart ben met nieuwe proeven is het nieuwsgierigheid naar de resultaten. Soms heb ik ook zin om veel taken af te werken die dag, of om aan iets nieuws te beginnen. Ook kijk ik ernaar uit om de collega’s te zien en met hen te praten over methodes, resultaten of plannen. Eigenlijk ga ik gewoon heel graag werken.
Beschrijf een typische werkdag?
Ik ga met de fiets naar het werk. Een typische dag in het lab (dus op onderzoeksdagen, wanneer ik niet als dokter werk in het ziekenhuis) ziet er als volgt uit: ’s morgens start ik met mijn experimenten, meestal is dat zeer nauwkeurig werk met mijn handen. Daarna doe ik het lastigere werk: de administratie en het verwerken van resultaten. Ik eindig de voormiddag met een update van de belangrijkste resultaten die ik bezorg aan alle mensen die meewerken aan het project.
Deze cartoon hangt bij Willem op het werk aan de muur. ‘Tegelijk wel en niet van toepassing op mij,” zegt hij.
De namiddag start ik met het beantwoorden van e-mails en daarna is het werk variabel. Soms zijn er nog experimenten, maar meestal schrijf ik aan beursaanvragen of artikels, maak ik presentaties of figuren of lees ik nieuwe publicaties. Daarna plan ik de taken voor de volgende dag in en fiets ik snel naar huis. Later op de avond werk ik meestal nog aan artikels of beursaanvragen, lees ik rapporten na en verwerk ik mails.
Hoe denk je dat de publieke kennis over jouw vakgebied zou kunnen verbeterd worden?
Binnen de publieke kennis wordt diabetes niet altijd gezien als een ernstige ziekte die thuishoort in het rijtje van kanker, hartziekten en dementie. Het is zeker zo dat diabetespatiënten dankzij de behandeling met insuline weinig hinder ondervinden in hun dagelijks leven. Mensen met diabetes kunnen evenveel als anderen, onder de voorwaarde dat hun behandeling goed op punt staat. Toch heeft één op vijftien Belgen diabetes, zijn er wereldwijd naar schatting 463 miljoen mensen met diabetes en verwacht men dat er in 2045 ruim 700 miljoen patiënten zullen zijn. De ziekte treft dus heel wat mensen, voor wie het geen optie is om er niet dagelijks mee bezig te zijn … tot de dag dat we hen volledig zullen kunnen genezen.
Niet de vleugeltjes van een libelle, maar twee eilandjes van Langerhans in de pancreas – met de bètacellen in het groen.
Welke evoluties zou je graag zien naar de toekomst toe?
Ik geloof absoluut dat er een therapie met stamcel-afgeleide bètacellen komt die patiënten met diabetes zal afhelpen van hun insulinebehandeling. In de nabije toekomst hoop ik vooral dat we in België dezelfde hoogstaande zorg kunnen blijven bieden en dat we niet in een situatie komen zoals in de VS. Daar hebben mensen plots geen toegang meer tot insuline of ander basismateriaal om hun suikerspiegel te controleren. Meer gelijkheid en het vrijwaren van goede zorg voor iedereen zijn voor mij dus belangrijke aandachtspunten voor de toekomst.
Wat wil je nog bereiken?
Ik heb het gevoel dat ik nog aan het begin van mijn carrière sta als clinicus en als onderzoeker. Liefst groei ik dus nog in beide rollen, zoek ik verder naar betere behandelingen voor diabetes en leid ik nieuwe onderzoekers en clinici op. Wie weet betreed ik op een bepaald moment het domein van de publieke gezondheidzorg om mijn maatschappelijk engagement te vergroten. Mijn wens op professioneel vlak: gepassioneerd bezig kunnen blijven met nieuwe uitdagingen!
Antonella Fioravanti wilde een collega-wetenschapper graag vragen wie zijn of haar favoriete wetenschapper is. Wie is dat voor jou?
Dat is geen evidente vraag. Wetenschappers zijn een nogal divers allegaartje en hoewel de wetenschappelijke methode gelijklopend is, zijn hun werk, hun missie en hun doel soms heel verschillend. Maar bij deze, mijn twee favorieten. Als creatief genie: de recent overleden Sydney Brenner (2019), wellicht een van de grootste biologen ooit … Er zijn niet zoveel mensen die kunnen zeggen dat ze meermaals compleet nieuwe domeinen in de moleculaire biologie opengebroken hebben. Als maatschappelijk geëngageerd wetenschapper: Rachel Carson (overleden in 1964) die het misbruik van pesticiden en de geassocieerde milieuproblemen op de public health agenda heeft gezet, een pionieer in de ecologie.
En welke vraag wil jij op jouw beurt voorleggen aan een collega-wetenschapper?
Ik hou van (levens)verhalen, dus: “Waarom ben je wetenschapper geworden?”
Dr. Willem Staels studeerde af als kinderarts aan de Universiteit Gent in 2018. Van 2014 tot 2018 was hij aspirant fundamenteel onderzoek bij het FWO en hij promoveerde in 2018 met het proefschrift ‘Modulation of VEGF-A signaling by Beta Cells’ aan de Vrije Universiteit Brussel en Universiteit Gent (joint-PhD, promotoren: Harry Heimberg, Nico De Leu en Martine Cools). Van 2018 tot 2020 ging hij naar Parijs voor verdere training in zowel onderzoek als klinische kinderendocrinologie in respectievelijk het Institut Cochin en het Hôpital Necker – Enfants Malades.
Willem is auteur van meerdere wetenschappelijk publicaties in belangrijke internationale tijdschriften in de endocrinologie en diabetologie. Zijn specifieke interesses zijn diabetes type 1 en 2 bij kinderen en adolescenten, zeldzame vormen van diabetes en obesitas bij kinderen.
FOTO BOVENAAN/IN BIOGRAFIE, FOTO INTRODUCTIE EN FOTO EILANDJES VAN LANGERHANS: EIGENDOM WILLEM STAELS
AFBEELDING INSULINE: www.t1international.com
CARTOON: Kamagurka/Luc Zeebroek bij www.indymedia.be
