Karthala barst: bewaking van een actieve vulkaan in een ontwikkelingsland

Karthala is een actieve schildvulkaan op het eiland Grande Comore, waar ruw geschat 320 000 mensen wonen. Een actieve vulkaan die elke 8 à 15 jaar in eruptie treedt, maar bewaakt wordt door een vleugellam observatorium…

De Karthalavulkaan is één van de  actiefste en grootste vulkanen wereldwijd, die niet hoeft onder te doen voor de Hawaiiaanse vulkanen Mauna Loa en Kilauea. Ik heb er twee keer vulkanologisch veldwerk verricht, onder promotorschap van VUB Prof. Mathieu Kervyn.

__________________________________________________________

“De laatste uitbarsting was in 2007, een snelle rekensom leert ons dus dat een nieuwe uitbarsting nabij is.”

__________________________________________________________

Sinds het begin van de twintigste eeuw vonden er maar liefst 21 uitbarstingen plaats: van minder explosieve kegeluitbarstingen en lavastromen tot zware explosies met asneerslag. Karthala barst gemiddeld elke 4 tot 11 jaar uit. De laatste uitbarsting was in 2007, een snelle rekensom leert ons dus dat een nieuwe uitbarsting nabij is. Toeristen die vandaag de vulkaantop bezoeken, kunnen vulkanische dampen zien opstijgen vanuit de magnifieke, gigantische kraters met een 800 m diameter en 200 m diepte als stille getuigen van deze dreiging.

De uitbarsting van 2005 produceerde een aswolk die een dichte asregen liet neerdalen op het meest dichtbevolkte deel van het eiland, zoals de hoofdstad Moroni (bron: Hamidi Soulé, 2005).

De realiteit van een ontwikkelingsland

De Comoren figureren tot op de dag van vandaag hoog op de VN-lijst van minst ontwikkelde landen. Zo hebben de meeste inwoners, als ze al aangesloten zijn op het elektriciteitsnetwerk, slechts een aantal uren per dag elektriciteit. Sommige dorpen hogerop de vulkaan zijn nog steeds niet aangesloten op het netwerk en kunnen dus enkel rekenen op te dure autonome systemen zoals zonnepanelen en batterijen.

Alle meetstations van het OVK worden gevoed door zonnepanelen. Zelfs al worden de locaties van de stations angstvallig geheim gehouden en verborgen in het dichte struikgewas, toch werden zowel zonnepanelen als batterijen meerdere keren gestolen. De dieven, of noem hen gerust vandalen, ontkoppelen de panelen en batterijen, en graaien voor de rest zowat alles mee wat los zit aan elektronisch materiaal. Wat vast zit, wordt steevast vernield. Elke maand klom OVK-personeel naar de vulkaantop voor onderhoud aan de stations, om meerdere malen deze uiterst onaangename en demotiverende ontdekkingen van vandalisme te doen. Ikzelf was getuige van dit intense gevoel van onmacht en ongeloof toen ik in 2011 samen met mijn gids een meetstation, waarin voor tienduizenden euro’s geïnvesteerd was, zonder panelen en batterijen terugvond. Het opengebroken slot en een vernielde machete, was al wat er nog restte, naast de opengebroken kist met de wetenschappelijke apparatuur, totaal onklaar gemaakt.

__________________________________________________________________

“Ikzelf was getuige van dit intense gevoel van onmacht en ongeloof, toen ik in 2011 samen met mijn gids een meetstation, waarin voor tienduizenden euro’s geïnvesteerd was, zonder panelen en batterijen terugvond.”

__________________________________________________________________

Op dit moment, na jaren van herinstalleren en vervangen van de panelen en batterijen, sensibiliseringscampagnes bij de Comorese bevolking om te wijzen op het nut van vulkaanbewaking, en na de zoveelste technische pannes wegens gebrek aan vervangstukken, werken nog twee seismometers op de hele vulkaan. De rest van het vroegere netwerk is of buiten werking, of gevandaliseerd.

Met twee seismometers kan je de vulkaan niet degelijk bewaken, aangezien een aardbeving steeds op drie stations geregistreerd moet  worden om de oorsprong, het zogenoemde epicentrum, te kunnen lokaliseren. Een observatorium dat niet meer kan observeren, lijkt zijn naam niet waardig…

Intussen zijn de directeur, geofysicus en technicus, de enige permanente bemanning en technisch werkloos, hoewel zeer werkwillig. Met een Comorese overheid die de bewaking van de vulkaan niet als een prioriteit beschouwt en rekent op internationale organisaties, een justitiesysteem dat niet in staat blijkt te zijn de vandalen te klissen en te responsabiliseren, en tot slot een voortdurend energieprobleem, lijkt een oplossing veraf. De internationale geldschieters hebben er na jaren van herinvesteren genoeg van, en weigeren voorlopig nieuwe fondsen uit te trekken om nieuwe zonnepanelen te plaatsen.

De rol van België

En waar past België in dit verhaal? De Unie der Comoren is één van die landen getroffen door de nieuwe strategie inzake ontwikkelingshulp van onze overheid, federaal en regionaal, die sinds kort focust op een beperkte lijst van partnerlanden, en daarnaast een uitgebreidere lijst van 54 landen aanhoudt waarmee samenwerking mogelijk is. De Comoren behoren niet tot de laatste, laat staan tot de eerste groep, waardoor zelfs het vinden van de kleinste reisbeurs voor één veldwerkcampagne voor een masterstudent een onbegonnen zaak is.

Het gaat immers om een kleine, vaak vergeten, eilandstaat in het midden van de Indische Oceaan, die slechts een geschatte 700 000 inwoners telt, verdeeld over drie eilanden. In 1975 stuurde België stuurde nochtans tientallen onderwijzers naar de Comoren toen deze zich éénzijdig onafhankelijk verklaarden en het Franse koloniaal bewind afstootten. Ons onderzoek ter plekke financieren we dus door persoonlijke beurzen zoals Vocatio en het aanwenden van algemene werkingskosten. De reiskosten worden veelal gedragen door de masterstudenten zelf. Het volstaat echter om, via een aanvraag van de Comorese overheid, de Comoren terug te plaatsen op die uitgebreide lijst van 54 landen.

Zoals zo vaak in de realiteit van een ontwikkelingsland, zijn er andere prioriteiten te stellen, gedomineerd door een kortetermijnvisie. Een frustratie die vele gemotiveerde wetenschappers te beurt valt in zo’n context. Men denkt immers: waarom energie en tijd investeren in een vulkaan die binnen 5 of 10 jaar zou kunnen uitbarsten, terwijl op dit moment de Comoren lijden onder een onvoorstelbaar afvalprobleem, de afwezigheid van substantiële economische activiteit en de beginnende gevolgen van de klimaatopwarming? Waarom investeren in een land waar de financiering voor de meeste projecten op ‘onverklaarbare wijze’ verdwenen is vooraleer een project zelfs maar van start kan gaan? Het antwoord zou nochtans simpel moeten zijn: omdat meer dan 300 000 personen zijn blootgesteld aan de uitbarstingsgevaren van een actieve vulkaan en je moeilijk kan ontsnappen aan een lavastroom als je niet gewaarschuwd wordt dat deze er aankomt…

Stilte observeren

De menselijke capaciteit in het observatorium zelf is beperkt, maar met de juiste ondersteuning door internationale experts, en een simpel maar performant technisch systeem, is dit driekoppige team in staat wonderen te doen, en kunnen zij volstaan om een permanente vulkaanbewaking te verzekeren. Installeer een nieuw, hedendaags en makkelijk te onderhouden netwerk, uitgerust met veiligheidssystemen om diefstal te voorkomen. De Comorese overheid kan de taak op zich nemen om de veiligheid te garanderen, bijvoorbeeld door de aanwezige militairen onaangekondigde patrouilles te laten uitvoeren. Informeer de bevolking, opnieuw, en opnieuw, en opnieuw, zowel over het nut als over de beoogde straffen. En verzeker vooral de duur van dit initiatief op de langere termijn. De vele mislukkingen in de ontwikkelingssamenwerking hebben geleerd dat de successen voortvloeien uit een robuuste langetermijnvisie. Met duidelijke afspraken, en een naar internationale standaarden niet onoverkomelijke investering, kan het observatorium opnieuw een succesverhaal worden.

En dit alles best nu, en niet opnieuw een jaar na een volgende uitbarsting. We hebben nu nood aan een netwerk dat de stilte kan observeren, de achtergrondactiviteit van de sluimerende Karthala, zodat we een volgende uitbarsting kunnen zien aankomen, en de bevolking waarschuwen en evacueren, voor het te laat is.

Een recent project waarbij de mogelijkheden onderzocht worden om op Karthala een geothermische elektriciteitscentrale te plaatsen kan meteen drie doelen beantwoorden: financiële steun verlenen voor dit nieuwe netwerk, het nijpende elektriciteitstekort oplossen en mee het pad helpen uitzetten naar een klimaatneutrale economie. En dat alles met een positieve invloed op de ontwikkeling van de Comoren.”