Vraag je je wel eens af waar het met de media en journalistiek naartoe gaat in deze woelige tijden? De opleiding Journalistiek van Erasmushogeschool Brussel ging in gesprek met 26 sleutelfiguren binnen het werkveld en de universiteiten, en stootte op een belangrijke bezorgdheid die het domein van de journalistiek overstijgt.
Hoe geloofwaardig zijn de media?
‘Geloof jij alles wat in de media verschijnt?’, het is een vraag die geregeld bij tafelgesprekken naar boven komt. Of het bijvoorbeeld wel juist is dat Sam Brokken, met zijn wat afwijkende mening over zinnige coronamaatregelen, geweerd wordt uit de media. Of media bepaalde zaken niet veel te veel opkloppen, zoals de dreiging van en zoektocht naar de militair Jürgen Conings. Of de media wel of niet een forum moeten geven aan figuren van extreemrechts. Het zijn kwesties die voor interessante discussies kunnen zorgen. Waar liggen sleutelfiguren uit de media en media-onderzoekers zelf wakker van? De opleiding Journalistiek aan Erasmushogeschool Brussel zocht naar antwoorden op die vraag.
We nemen nog even een aanloopje. De Stemming, een onderzoek van Universiteit Antwerpen en Vrije Universiteit Brussel in opdracht van De Standaard en de VRT, illustreert het wantrouwen in media bij een deel van de bevolking. Op de vraag ‘In hoeverre vertrouwt u persoonlijk elk van de volgende instellingen?’, gaven de bevraagden de nieuwsmedia een 4,2 op 10. In de lente van 2020 was dat 4,6, ook al geen cijfer om over naar huis te schrijven. Volgens het Reuters Digital Report, een internationale, jaarlijkse bevraging van nieuwsgebruik, koestert 14% van de Vlamingen wantrouwen tegenover de media. Bij de groep 24 tot 35-jaringen is dat zelfs een kwart van die leeftijdsgroep.
Doemscenario’s voor 2031
Het is precies die bezorgdheid over het vertrouwen in de klassieke media die als een rode draad loopt door ons onderzoek. Een bescheiden onderzoek met een heldere opzet: aan 26 spelers in het journalistieke veld – hoofdredacteurs, vernieuwers, onderzoekers – tot hun verbeelding sprekende vragen stellen over hoe journalistiek er anno 2031 uit zou kunnen zien. Een van de bevraagden had het over “het schrikbeeld dat woorden niet meer tellen, dat waarheid niet meer telt, dat feiten linkse propaganda zijn”.
__________________________________________________________________
” Slagen we erin om een gedeelde maatschappelijke realiteit te maken? Met fake news worden we ontzettend uitgedaagd, zoals we nog nooit zijn uitgedaagd. Het is altijd zo geweest dat bepaalde mensen radeloos geweest zijn en gelijk wat geloofd hebben, alleen is de schaal waarmee nu zoveel maal erger. “
__________________________________________________________________
Gevraagd naar het meest negatieve beeld van de toekomst, schetsen de deelnemers een scenario dat uitgaat van een breuk tussen journalistiek en democratie. Journalistiek staat niet langer aan de kant van de democratie. Mensen hebben geen geloof meer in de media en vertrouwen ook de journalisten niet meer. De journalistiek is er niet in geslaagd de kloof te dichten met grote bevolkingsgroepen. Klassieke media zijn er niet geslaagd sociale media terug in hun kot te drijven. Er is zo goed als geen onafhankelijke journalistiek, en evenmin een openbare omroep. Er is geen gebrek aan nieuws, maar het is onmogelijk om betrouwbare van onbetrouwbare informatie te onderscheiden. Dat zorgt voor een stijgend wantrouwen.
Een gedeelde verantwoordelijkheid
Wie heeft er baat bij zo’n doemscenario? Populistische politici, media-aandeelhouders die winst boven de ziel van de journalistiek stellen, mogelijk ook ‘Big Tech’, oftewel de allergrootste mondiale internet- en technologiebedrijven, die de kassa van advertentie-inkomsten verder laten rinkelen. En wie is dan wel in staat dit scenario te vermijden? Geen enkele speler op zijn eentje, wel een samenspel van spelers, is de teneur van de antwoorden. Aandeelhouders en eigenaars van media hebben een verantwoordelijkheid.
Overheden en media zagen dan weer de tak af waarop ze zitten – de democratie – indien ze er niet in slagen de waakhond van de democratie wakker en vitaal te houden. De Googles en Facebooks van deze wereld zouden op de grenzen van hun opmars moeten stuiten. Burgers, ten slotte, gaan evenmin vrijuit. Koken kost geld, een gratis kok kan niet veel kwaliteit op tafel toveren. Opkomen voor vrije informatiegaring en verspreiding kan niet losgekoppeld worden van de bereidheid hiervoor te betalen.
__________________________________________________________________
” koken kost geld, een gratis kok kan niet veel kwaliteit op tafel toveren. “
__________________________________________________________________
Slippendragers
De negatieve scenario’s roepen het beeld op van His master’s voice. Dat is de titel van het wereldberoemde schilderij van hondje Nipper, die naar de fonograaf van zijn baasje Mark Barraud luistert. In 1899 verkocht de maker, Francis Barraud, het aan de manager van Grammophone Company (het latere platenlabel EMI), die het als embleem voor zijn bedrijf inzette. Een ongevaarlijk, vriendelijk hondje, die kleine Nipper.
Helemaal verdiept in het geluid van de fonograaf. Het beeld zou niet misstaan op heel wat memes en berichtjes die gedeeld worden door Facebook en Instagramgroepen allerhande. Het suggereert dat de media, net als hondje Nipper, braafjes luisteren naar hun zogenaamde baasjes, hun op winst gerichte aandeelhouders en de overheid. De boodschap is helder: opletten met de klassieke media of ‘mainstreammedia’, ze zijn verworden tot slippendragers voor overheid en grootkapitaal.
Kwaliteit voorop
Hoe acuut bedreigend is de huidige situatie? De deelnemers aan het onderzoek waren hoopvol: ondanks alle uitdagingen slagen onze media erin een kwaliteitsvol journalistiek aanbod te brengen. En wordt er nog voldoende voor betaald door abonnees, met aanvulling van advertentie-inkomsten en steun van de overheid.
Makkelijk is dat niet, en al helemaal niet voor enkele kleinere kritische spelers, maar hun input en onderzoeksjournalistiek vindt de weg wel naar een geïnteresseerd publiek. Technologische ontwikkelingen openen mogelijkheden om het publiek actiever te bereiken en in sommige gevallen ook te betrekken, al kan het op dat laatste vlak een stuk beter volgens nogal wat bevraagden.
Journalistiek is in ons land ingebed in een democratie, laat dit net een sterkte en een zwakte zijn. Een sterkte omdat we erop rekenen dat een systeem van gescheiden machten de democratie in stand zal houden. Een zwakte omdat een politiek systeem nooit voor eeuwig gegarandeerd is. Deze bedenking houdt een bezorgdheid in die de journalistiek overstijgt. Het maatschappelijke stelsel waarin we leven is wat wij ervan maken.
Meer weten?
Het volledige verslag over de toekomstinterviews journalistiek kan ingezien worden op de site van de Vlaamse Vereniging van Journalisten, klik hier.
