Hers-en-en. Het woord alleen al schreeuwt om meer, omdat het niet één maar twee keer ‘en’ bevat! Met hun blogreeks ‘Hersenspinsels’ nemen onderzoekers van het AIMS laboratorium (Artificial Intelligence supported Modelling in clinical Sciences) je maar al te graag mee in een wereld die zich tussen ieders oren bevindt. Onze hersenen als wonder van de evolutie, maar ook als schaduw van ziekten die we nog niet altijd helemaal begrijpen. In deze blog tonen doctoraatsstudenten Delphine Van Laethem en Stijn Denissen ons de vele gezichten van cognitie: wat is het, wat zijn cognitieve stoornissen en kan je zulke stoornissen behandelen?
Stel het je even voor. Je wandelt naar je bureau op zoek naar een pen. Wanneer je daar arriveert, kan je je plots niet meer herinneren waar je naar op zoek was, hoe vaak je ook rondkijkt in de hoop dat het je te binnen springt. Ontmoedigd keer je terug naar de living, waar een blanco papier je op ligt te wachten. Morrend ga je terug naar je bureau, vastberaden om deze keer terug te komen met een pen.
Wat is cognitie?
Herkenbaar toch? Het overkomt haast iedereen van tijd tot tijd en het is niks om je zorgen over te maken! Maar dat voorbeeld brengt ons wel naadloos bij het concept van cognitie. Een korte opzoekactie over het woord cognitie brengt een definitie zoals ‘leervermogen’ naar voren, terwijl de meesten onder jullie cognitie zullen linken met geheugen, zoals in het voorbeeld met de pen hiervoor. Maar wist je dat cognitie veel meer is dan leervermogen of geheugen? In de volgende tabel kan je enkele voorbeelden van de talrijke cognitieve functies terugvinden:
De vele gezichten van cognitieve stoornissen
Cognitie kent vele gezichten, zoveel is nu duidelijk. Als er iets mis mee gaat, spreken we over een ‘cognitieve stoornis’. Maar wat bedoelen we daar nu eigenlijk mee? En hoe ontstaat zoiets? Dat is stof om urenlang over te filosoferen, maar na jarenlang onderzoek is er intussen veel bekend over de oorsprong van cognitieve problemen. We gaan daarvoor even terug naar ons eerste voorbeeld: ’vergeten is menselijk’. Als dat vaker voorkomt, spreken we van een geheugenstoornis. Dat is op haar beurt een voorbeeld van een cognitieve stoornis.
Misschien ken je wel iemand met een cognitieve stoornis? Of denk je daarbij aan zoiets als ‘dementie’? Dementie wil zeggen dat de cognitieve problemen zo ernstig zijn geworden dat de persoon niet volledig zelfstandig kan functioneren en dus enige vorm van begeleiding nodig heeft. De term staat vaak synoniem voor de ziekte van Alzheimer, maar dat klopt niet. Dementie zelf is geen ziekte, maar een syndroom. Met een syndroom bedoelen we een verzameling van symptomen die door een heleboel ziekten veroorzaakt kan worden, zoals de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, enzovoort. Zoiets gebeurt niet opeens, maar is meestal een geleidelijk proces. Eerst verschijnen er lichte cognitieve problemen die vaak niet meteen opvallen. Vervolgens treedt er een trage cognitieve achteruitgang op, die dan zo een grote weerslag heeft op het dagelijkse leven dat begeleiding en uiteindelijk verzorging noodzakelijk is.
__________________________________________________________________
” Dementie zelf is geen ziekte, maar een syndroom. Een syndroom is een verzameling van symptomen die door een heleboel ziekten veroorzaakt kan worden, zoals de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, enzovoort. “
__________________________________________________________________
Maar de ene ziekte is de andere niet.
- Bij de ziekte van Alzheimer kwijnt het hersenweefsel sneller weg dan in een normaal verouderingsproces, met ook aantasting van de hersengebieden die met geheugen te maken hebben, wat leidt tot geheugenstoornissen. Uiteindelijk evolueert dit typisch naar dementie.
- Dit is dan weer meestal niet het geval bij bijvoorbeeld multiple sclerose (MS), waarbij de banen tussen hersengebieden ontstoken raken door aanvallen van het eigen afweersysteem. Hierdoor kunnen hersengebieden niet meer goed met elkaar communiceren, wat opnieuw kan leiden tot geheugenstoornissen, maar typisch ook resulteert in een vertraagde verwerking van informatie in de hersenen. Bij MS zien we eerder een geleidelijke achteruitgang van geheugen en cognitieve verwerkingssnelheid, maar dat evolueert meestal niet tot een dementie.
Cognitieve stoornissen: wat nu gedaan?
Kunnen we die mensen dan niet helpen? Kunnen zij hun cognitie verbeteren of toch de achteruitgang afremmen? Hier hebben we jou even voor nodig. Hoe zou jij dat aanpakken? Misschien denk je aan boeken lezen, kruiswoordraadsels oplossen, schaken… Hoewel zulke oefeningen ons wellicht helpen om van een ‘normaal’ naar een ‘beter’ cognitief niveau te gaan, beginnen mensen met cognitieve problemen met een achterstand. Vandaar dat een boek of een spelletje schaak niet voldoende zullen zijn. Mensen met cognitieve problemen hebben meer nood aan gestructureerde oefeningen om op een ‘normaal’ niveau te geraken, waarop ze kunnen functioneren.
Cognitieve revalidatieprogramma’s to the rescue! Hiermee kan men specifieke onderdelen van cognitie trainen. Een voorbeeld daarvan is een training van het werkgeheugen, waarbij mensen de weg moeten vinden op een virtuele kaart op basis van vooraf ingestudeerde instructies (probeer het verderop zelf eens!). Er bestaan nog veel andere trainingsprogramma’s, maar als ik die allemaal zou opsommen zou ik jouw aandacht (ook een cognitieve functie!) waarschijnlijk op de proef stellen. Ondanks de wetenschappelijk bewezen waarde is cognitieve revalidatie in België niet terugbetaald en voorlopig enkel beschikbaar in studieverband. Onze onderzoeksgroep AIMS wil hier graag verandering in brengen, door verder onderzoek te doen naar cognitieve revalidatie voor MS-patiënten. Door verdere bewijzen te verzamelen voor de werkzaamheid van de therapie kan er hopelijk een weg gebaand worden naar terugbetaling en toegankelijkheid voor de patiënt. We zullen niet langer onze pen vergeten!
Stap 2: Ken je de route? Vertrek nu vanaf het station
Vertrek vanaf het station (zie pijltje op de kaart). Gebruik de route die je op voorhand hebt gememoriseerd.
Kijk je op je smartphone? Draai best het scherm.
Stap 3: Controleer je afgelegde route
Komt je route overeen met die van de bijhorende kaart?
Kijk je op je smartphone? Draai best het scherm
Foto bovenaan: © Bret Kavanaugh via Unsplash
Foto Mona Lisa: © Eric Terrade via Unsplash.
About the author
Delphine Van Laethem
Delphine studeerde geneeskunde aan de VUB en is arts-specialist in opleiding (ASO) in de Fysische Geneeskunde & Revalidatie. Het eerste jaar van deze opleiding werkte ze in het Nationaal Multiple Sclerose Centrum in Melsbroek, waar ze een interesse ontwikkelende in deze veelzijdige ziekte. Sinds 2020 doctoreert zij aan de VUB, bij de onderzoeksgroep AIMS. Daar doet zij onderzoek naar cognitieve beperkingen bij multiple sclerose en de revalidatie hiervan.
About the author
Stijn Denissen
Stijn is master in de neurologische revalidatiewetenschappen. Hij doctoreert met een Baekeland-mandaat (VLAIO) aan de VUB, in samenwerking met Icometrix. Voortvloeiend uit een passie voor artificiële intelligentie richt hij zich op het ontwikkelen van algoritmen die clinici ondersteunen in het optimaliseren van zorg voor mensen met
Multiple Sclerose. Overtuigd dat iedereen zou moeten kunnen genieten van de schoonheid van wetenschap, ontketent Stijn zijn creativiteit als muzikant en schrijver om wetenschap beschikbaar te maken voor iedereen die wil luisteren. Contacteer hem gerust op stijn.denissen@vub.be!
