Vaccin … Wellicht één van de meest gebruikte zoektermen in het voorbije jaar. Het is dan ook één van de belangrijkste antwoorden van de wetenschap op de huidige coronapandemie. Maar hoe werken vaccins? Wat met die ‘nieuwe’ mRNA-technologie? En waar brengt het ons in de toekomst? Sabine en Sigrid van onderzoeksgroep NAVI (Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy) maken je wegwijs in mensentaal, makkelijk verteerbaar, van mRNA tot virus.
In de aanloop naar de vijfde golf, werd de boostercampagne overal in België vervroegd uitgerold. Bij velen roept zo’n boosterprik vragen op. Waarom is het zo belangrijk? Zijn de combinaties veilig? Werkt het vaccin wel tegen de nieuwe varianten? Boost hier alvast je kennis.
Een boosterprik prikkelt je immuungeheugen
Studies hebben aangetoond dat de verschillende vaccins ons een uitstekende bescherming bieden tegen COVID-19. Wanneer je ‘volledig’ gevaccineerd bent kan je wel nog steeds ziek worden of de ziekte doorgeven, maar loop je veel minder kans om zwaar ziek te worden of om in het ziekenhuis te belanden. Na een paar maanden verliest het vaccin echter een stukje van zijn kracht waardoor je weer meer risico loopt om ernstig ziek te worden bij besmetting. Een boosterprik laten zetten is dus sterk aanbevolen. Maar hoe werkt zoiets precies?
Een boosterprik krijg je een paar maanden nadat je de basisvaccins hebt gekregen. In onze vorige blog leggen we in geuren en kleuren uit hoe zo’n vaccin de handen in elkaar slaat met je immuunsysteem. Bij de eerste prik, wordt het immuunsysteem geactiveerd en maak je doelgerichte wapens (antistoffen) aan. Die antistoffen zijn dus één van onze belangrijkste wapens tegen het virus. Hoe meer we ervan hebben, hoe beter. Vaccins zorgen ervoor dat je lichaam er als het ware op voorhand in stock heeft. In de grafiek hieronder zie je dat je lichaam een eerste ‘piek’ aan antistoffen aanmaakt na de eerste prik.
Hoeveelheid antistoffen wanneer je gevaccineerd bent (en nog niet besmet geraakte met COVID-19)
Naast antistoffen maakt je immuunsysteem ook geheugencellen aan, die in detail onthouden hoe het virus eruit ziet. Wanneer we het virus opnieuw tegenkomen bij de tweede prik (bv. via een inactief virusdeeltje), wordt het sneller door onze geheugencellen herkend en neemt de aanmaak van antistoffen opnieuw toe. Deze keer reageert het immuunsysteem met nog meer antistoffen (zie tweede piek op de grafiek). Maar omdat ons ‘immuungeheugen’ na een tijdje aanvoelt dat de dreiging tijdelijk afgewend is, dalen de antistoffen ook weer.
____________________________
” Het is een beetje zoals studeren: hoe vaker je de leerstof herhaalt, hoe langer je ze zal onthouden. “
____________________________
De boosterprik zal de werking van de basisvaccins opnieuw opkrikken waardoor we een sterkere en langdurige immuunreactie opbouwen. Eigenlijk is het dus een beetje zoals studeren voor een examen: hoe vaker je de leerstof herhaalt, hoe langer je ze zal onthouden en hoe sneller je ze weer zal kunnen reproduceren.
Vaccins combineren: veilig of niet?
Nu de boosterronde van start is gegaan, zullen ook mensen die in de eerste vaccinatieronde met een vectorvaccin (AstraZeneca of Janssen) gevaccineerd werden een mRNA-booster krijgen (Pfizer of Moderna). Hoewel het combineren van verschillende types vaccins (heteroloog vaccineren) op het eerste zicht vreemd lijkt, is het al dikwijls onderzocht, o.a. bij kanker en HIV. Heterologe vaccinatie blijkt vaak zelfs efficiënter te zijn dan een boost met hetzelfde vaccin. Maar hoe vullen de verschillende types vaccins elkaars werking aan en ben je daardoor ook beter beschermd?
Vectorwat? Hmm … mRNA? Benieuwd wat het verschil is tussen de verschillende vaccintypes? Snuister al eens in het Europees vaccinatie-informatieportaal, of lees het binnenkort in onze volgende blog!
Je kan het een beetje vergelijken met het leren van een nieuwe taal. Er zijn verschillende creatieve manieren om je in een taal onder te dompelen, zoals bijvoorbeeld een boek lezen, een film kijken of naar muziek luisteren. Hoe meer je op verschillende manieren in aanraking komt met een taal, hoe sneller je leert en hoe beter je onthoudt wat je net hebt geleerd. De combinatie van vaccins werkt net hetzelfde. Door verschillende vaccintypes te gebruiken wordt ons immuunsysteem op verschillende manieren geprikkeld en maak je o.a. meer antistoffen aan.
In het begin kreeg je dus twee prikken van hetzelfde type vaccin (of één bij het Janssen-vaccin). Maar ondertussen hebben onderzoekers aangetoond dat het gebruik van twee verschillende vaccintypes geen nadelige gevolgen veroorzaakt. Sterker nog, het zet ons immuunsysteem aan om nog meer antistoffen aan te maken [1,2]. Als er genoeg verschillende vaccins beschikbaar zijn, is de kans dus groot dat ook jij een combinatie krijgt. Maak je dan geen zorgen: vaccins combineren is dus volkomen veilig en biedt voldoende bescherming!
Werkt het tegen omikron?
De huidige vaccins zijn ontwikkeld op basis van het oorspronkelijke COVID-19-virus (dat voor het eerst opdook in Wuhan). Ondertussen zijn er verschillende varianten in omloop (alpha, beta, gamma, delta en nu ook omikron) die ontstaan zijn door wijzigingen in het oorspronkelijke COVID-19-virus. Die veranderingen (mutaties) zijn meestal heel klein, maar soms kunnen ze ervoor zorgen dat het virus zich anders gedraagt en makkelijker verspreidt, zoals bijvoorbeeld de omikronvariant.
Recent onderzoek toont aan dat de boosterprik onze immuniteit tegen het omikronvirus nog steeds ‘opkrikt’, ondanks de vele mutaties. Hoelang zo’n boosterprik ons kan beschermen hangt onder andere af van hoe hoog het aantal antistoffen blijft na vaccinatie. Maar waarschijnlijk spelen ook andere componenten van het immuunsysteem hier een belangrijke rol, zoals de T-cellen die heel gericht het virus kunnen herkennen en uitschakelen [3].
Hoewel het goed nieuws is dat de huidige boostervaccins nog steeds helpen, maken de vele mutaties van het omikronvirus ze wel een stuk minder efficiënt. Nieuwe vaccins, gemaakt op basis van de huidige omikronvariant, zouden een nog betere bescherming moeten geven. Vaccinontwikkelaars zijn hier dan ook volop mee bezig. Dankzij het mRNA vaccin platform, een techniek die aan bod komt in onze volgende blog, kan dit technologisch gemakkelijk en snel verlopen. Met wat moleculair ‘knip- en plakwerk’ zit de nieuwe variant er zo in! Toch is het nog even wachten. Het nieuwe vaccin moet ook nog getest worden bij een voldoende aantal proefpersoenen om zeker te zijn dat het veilig en effectief is. Die testfase loopt ondertussen en we verwachten tegen de lente een ‘omikron-proof’ boostervaccin.
Eén van de grootste uitdagingen van deze pandemie is dat het virus als het ware ‘een monster met veel gezichten’ is. Het is niet te voorspellen waar en wanneer een nieuwe sterke variant plots de kop zal opsteken. Daarom is het belangrijk om het aankomende ‘omikronvaccin’ zo snel en zo breed mogelijk uit te rollen over de hele wereld, in de hoop een nieuwe variant voor te zijn. In de toekomst zullen wellicht vaccins ontwikkeld worden die tegen meerdere varianten tegelijkertijd beschermen. Ook dat is niet nieuw, maar zien we bijvoorbeeld al bij het vaccin tegen baarmoederhalskanker of tegen pneumokokken.
__________________________________________________________________
” Met wat moleculair ‘knip- en plakwerk’ zit de nieuwe variant er zo in! “
__________________________________________________________________
De wetenschap heeft dus heel wat technieken achter de hand, die hun strepen al hebben verdiend. Verder bouwen op bestaande kennis, of ‘kennis boosten’, dat klinkt ondertussen al bekend in de oren. Een boosterprik speelt ook mooi in op de opgebouwde kennis van jouw immuunsysteem. Was het hier life imitates science, of science imitates life?
Artikelafbeelding: © Pixabay
Grafiek: door Sabine Den Roover en Sigrid D’haese
Cartoons: dankzij freepik.com en davegralund.com
Grafiek: door Sabine Den Roover en Sigrid D’haese
Cartoons: dankzij freepik.com en davegralund.com
[1] Atmar RL, Lyke KE, Deming ME, et al (2021) Heterologous SARS-CoV-2 Booster Vaccinations – Preliminary Report. medRxiv 2021.10.10.21264827
[2] Nordström P, Ballin M, Nordström A (2021) Effectiveness of heterologous ChAdOx1 nCoV-19 and mRNA prime-boost vaccination against symptomatic Covid-19 infection in Sweden: A nationwide cohort study. Lancet Reg Heal – Eur 11:100249
[3] Nemet I, Kliker L, Lustig Y, et al (2021) Third BNT162b2 vaccination neutralization of SARS-CoV-2 Omicron infection. medRxiv 2021.12.13.21267670
[2] Nordström P, Ballin M, Nordström A (2021) Effectiveness of heterologous ChAdOx1 nCoV-19 and mRNA prime-boost vaccination against symptomatic Covid-19 infection in Sweden: A nationwide cohort study. Lancet Reg Heal – Eur 11:100249
[3] Nemet I, Kliker L, Lustig Y, et al (2021) Third BNT162b2 vaccination neutralization of SARS-CoV-2 Omicron infection. medRxiv 2021.12.13.21267670
Over de auteur
Sigrid D’haese
Sigrid volgde een opleiding biomedische wetenschappen aan de KU Leuven waar haar interesse voor immunologie werd gewekt. Daarna behaalde ze een postgraduaat in ‘tropical medicine and international health’ aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. Geïntrigeerd door HIV, begon ze een doctoraat aan de NAVI-onderzoeksgroep (VUB), waar ze onderzoek doet naar mRNA-vaccins als therapie voor HIV.
Over de auteur
Sabine Den Roover
Sabine is een apothekeres met een passie voor immunologie. Sinds 2020 doctoreert zij aan de Vrije Universiteit Brussel bij de onderzoeksgroep NAVI (Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy). Daar onderzoekt ze zelf-replicerende mRNA-vaccins als een nieuwe benadering voor HIV-therapie.
NAVI staat voor ‘Neuro-Aging and Viro-Immunotherapy’. De VUB-onderzoeksgroep bestaat uit twee teams: Neuro-Aging (onder leiding van Prof. dr. Ann Massie) en Viro-Immunology (onder leiding van Prof. dr. Joeri Aerts). Sigrid en Sabine doen hun doctoraat binnen het ‘Aerts-team’. Ze onderzoeken er de ontwikkeling van (zelf-replicerende) mRNA-vaccins voor de behandeling van HIV. Meer info kan je terugvinden op de NAVI-website.
